معمولاً در شب یلدا رسم بر اینه که صاحب خونه، دیوان حافظ رو به بزرگتر فامیل که سواد داره، میده. بعد هر کدوم از میهمانان قصد کرده و بزرگِ مجلس، این جمله رو میگه و تفعلی به گنجینه حافظ می زنه: «ای حافظِ شیرازی/ تو محرم هر رازی/ بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری…» یا هر چیزی مثل این. این رسم یکی از رسوم پرطرفدار شب یلداست که امروزه با فناوری روز هم به روز شده. طوری که در بعضی خونواده ها به جای کتاب حافظ، از فال نامه، نرم افزار تفعل مجازی در رایانه، پایگاه های اینترنتی خاص فال، نرم افزارهای خاص گوشی موبایل، سامانه پیام کوتاه یا اس ام اس و… واسه انجام این رسم استفاده می کنن که سرگرمی خوبی واسه خونواده ها در این شب بلند ساله.

پبشینهٔ جشن

یلدا و جشنایی که در این شب برگزار می شه، یه سنت باستانیه و پیروان میتراییسم اونو از هزاران سال پیش در ایران برگزار می کرده‎ان. در این باور یلدا روز تولد خورشید و بعدا تولد میترا یا مهره.

این جشن در ماه پارسی «دی» قرار داره که نام آفریننده در زمان قبل از زرتشتیان بوده که بعدا اون به نام آفریننده نور معروف شد.

نور، روز و روشنایی خورشید، نشونه هایی از آفریدگار بود در حالی که شب، تاریکی و سرما نشونه هایی از شیطون. مشاهده تغییرات همیشگی شب و روز مردم رو به این باور رسونده بود که شب و روز یا روشنایی و تاریکی تو یه جنگ همیشگی هستن. روزای بلندتر روزای پیروزی روشنایی بود، در حالی که روزای کوتاه تر نشونه ای از غلبهٔ تاریکی.

یلدا برگرفته از واژه‎ای سریانیه و معنی اون « میلاد» است (چون بعضی فکر می کنن که مسیح در این شب به دنیا اومد). ایرانیان باستان این شب رو شب تولد الهه مهر «میترا» می‎‎پنداشتند و به خاطر همین این شب رو جشن می‎گرفتن و گرد آتیش جمع می‎شدن و شادمانه رقص و پایکوبی می کردن. اون گاه خوانی الوان می گستردند و « میزد» نثار می کردن. «میزد» نذری یا ولیمه‎ای بود غیر نوشیدنی، مانند گوشت و نون و شیرینی و حلوا، و در آیین‎های ایران باستان واسه هر مراسم جشن و سرور آیینی، خوانی می گستردند که بر اون علاوه بر آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و چیزای دیگه ای به جز اینا، برآورده‎ها و فرآورده‎های خوردنی فصل و خوراک‎های جورواجور، از جمله خوراک مقدس و آیینی خاصی که اونو « میزد» می نامیدن، بر سفره جشن می نهادند. باوری بر این پایه هم بین مردم عادی بود که در شب یلدا، قارون (پولدار افسانه ای)، در جامه کهنه هیزم شکنان به در خونها میاد و به مردم هیزم میده، و این هیزما در صبح روز بعد از شب یلدا، به شمش زر تبدیل می شه، پس، باورمندان به این باور، شب یلدا رو تا صبح به انتظار از راه رسیدن هیزم شکن زربخش و هدیه هیزمین خود بیدار می موندن و مراسم جشن و سرور و شادمانی بر پا می کردن.

جشن یلدا در ایران امروز

جشن یلدا در ایران امروز هم با گرد هم اومدن و شب‎نشینی اعضای خونواده و اقوام در کنار همدیگه برگزار می‎شه. آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگونه که همه جنبهٔ نمادی دارن و نشونهٔ برکت، تندرستی، زیادی و خوش حالی هستن. در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسومه. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پری اون، آینده گویی می کنن.

یلدای ایرونی، شبی که خورشید از نو زاده می شه

یلدا در افسانه ها و اسطوره های ایرونی حدیث میلاد عشقه که هر سال در «خرم روز» تکراری می شه.

«ماه دلداده مهره و این هر دو سر بر کار خود دارن که زمان کار ماه شبه و مهر روزا بر میاد. ماه بر اون هستش که سحرگاه، راه بر مهر ببنده و با اون در آمیزد، اما همیشه در خواب می مونه و روز فرا می رسه که ماه رو در اون راهی نیس. آخرسر ماه تدبیری فکر می کنه و ستاره ای رو اجیر می کنه، ستاره ای که اگه به آسمون نگاه کنی همیشه کنار ماه قرار داره و عاقبت نیمه شبی ستاره، ماه رو بیدار می کنه و خبر نزدیک شدن خورشید رو به اون میده. ماه به استقبال مهر میره و راز دل میگه و دلبری می کنه و مهر رو از رفتن باز می داره. در اینجور وقتیه که خورشید و ماه کار خود رو فراموش می کنن و عاشقی پیشه می کنن و مهر دیر بر میاد و این شب، «یلدا» نام میگیره. از اون زمان هر سال مهر و ماه تنها یه شب به دیدار همدیگه می رسن و هر سال رو فقط یه شب بلند و مشکی وطولانیه که به درستی شب یلداست. »

یلدا در افسانه ها و اسطوره های ایرونی حدیث میلاد عشقه که هر سال در «خرم روز» تکراری می شه.