اسکلت‌بندی(طرح‌ریزی، زیرسازی)

 

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

چاقالو-چاق-فربه

ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن

داو-نوبت بازی

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن
پینکی رفتن-چرت زدن

حرز جواد کسی بودن-پیوسته با کسی بودن

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

دسته-جمعیت سینه زن

 

 

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

زنبورک-نوعی تفنگ کوتاه یا توپی کوچک که بر جهاز شتر می گذاشتند

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

پل آن سوی رود بودن-کاری بی هوده بودن

پاکاری-شغل پاکار

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

زیر چاقی-مهارت

 

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن
دو لا پهنا-پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است

زهره آب شدن-سخت وحشت کردن-از وحشت به حال مرگ افتادن

جسته گریخته-گاه گاه-اتفاقی

تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن
دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن
دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن
 

حسابی-معقول-مورد اعتنا-کاملن

جلو کسی درآمدن-با کسی مقابله کردن-حق کسی را کف دستش گذاشتن
آب شدن(شرمنده شدن، رفتن آبرو، به فروش رفتن کالا)
پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال
خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

چروک انداختن-چین انداختن
 

 

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

اَنَک شدن-تحقیر شدن-خجالت کشیدن

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند
از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

دستمال ابریشمی-چاپلوسی-تملق

ژاکت-کت بافته شده از کاموا

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

پشکل برچین-سخت بی سر و پا-بسیار حقیر

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن
رُک زده-زل زده-خیره شده

 

از خاک برداشتن-کسی را نواختن و به جایی رساندن

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)

 

 
حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن
ابتدا به ساکن(ناگهانی، بی‌مقدمه)
بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

زاهرو-دالان-سرسرا

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

ریش بز-گیاهی همیشه سبز و پرشاخه
دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

بازو دادن-یاری دادن

بازار مکاره-بازار موقت

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

جور شدن-اخت شدن-انس گرفتن-هماهنگ شدن

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

چسی در کردن-نگا. چسی آمدن

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن

دست و بال-دور و بر-اطراف

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

بنده منزل-خانه ی من

پا زدن-حق را پایمال کردن-زیان رساندن

دوندگی-سعی و کوشش

خورد کردن-ریز ریز کردن-له کردن

از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

بالای چیزی پول دادن-برای چیزی پول خرج کردن

داغ باطل زدن-از کار انداختن-از رونق و رواج انداختن

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند

زهره ترک شدن-زهره آب شدن
زبان به چیزی باز کردن-چیزی را بر زبان آوردن
دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند
پرند-حرف بی هوده

بازم تو-نسبت به دیگران تو بهتر بودی

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

تیر کردن-نشان کردن

خداحافظی کردن-به درود گفتن

دسته بازی-حزب و گروه راه انداختن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

دل خواستن-آرزو داشتن-مایل بودن

تخته کردن-تعطیل کردن-بستن-از رونق و اعتبار انداختن
بازجویی کردن-تحقیق و بررسی کردن
چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

خوردن حرف-نگا. حرف را خوردن

با خرس توی جوال رفتن-با آدم ناجور همدم و همکار شدن

پیش کردن-راندن به جلو

رنجیده کردن-آزرده ساختن-رنجانیدن

 

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

جاهل-جوان-نادان

 

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

بستن به ریش کسی-زنی را به مردی انداختن-با فریب کسی را به کاری واداشتن

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

ادب کردن(با تنبیه آموختن، آدم کردن)

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

خود را خوردن-رنج بردن

درآمد-عایدی

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

جا افتادن-سر جای خود آمدن

ترکه-آدم باریک و بلند
بی پرده-رک و صریح-آشکار

بچه باز-مردی که به پسربچگان تمایل جنسی دارد
 

به روی کسی نیاوردن-از طرح موضوعی خودداری کردن-به سکوت برگزار کردن

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

ته و تو-کنه حقیقت-باقی مانده ی هر چیز

به دندان کشیدن-خون دل خوردن-کاری پر زحمت انجام دادن

چغل خور-سخن چین

 

چاک و بست نداشتن دهان-دهان لغ بودن-رازدار نبودن

جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب

 

از زمین سبز شدن(ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن، به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن)
آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)
جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

چندر غاز-پول بسیار کم

 

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه

حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

 

بده اون دستت-آی زکی !
روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا

پول بالای چیزی دادن-پول دادن و چیزی را خریدن

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

 

داغ کسی به دل کسی ماندن-عزادار شدن کسی به دلیل مرگ عزیزی

 

جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

پا به سال گذاشتن-بزرگ شدن
دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

بتمرگیدن-نشستن به فرمان تحقیرآمیز

 
ته خوار-بچه باز

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

 

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

جغور بغور-جگر و دل و قلوه ی گاو یا گوسفند که خرد کرده و با پیاز در روغن سرخ کنند

در آمدن گند کاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

تنگ شدن خلق-عصبی شدن-بی حوصله شدن-خشمگین شدن

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

حتم داشتن یق-ین داشتن

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

زانو-قطعه ی استوانه ای با زاویه های گوناگون برای تغییر مسیر لوله یا گرفتن انشعاب

خانه بستن-در بازی نرد دو مهره را در یک خانه قرار دادن تا حریف نتواند در آن جا بنشیند

دلقک بازی-مسخره بازی

زیر نافی-هدیه ای که برای بریدن ناف نوزاد به قابله می دهند

دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

آبِ بسته(شیشه، بلور، یخ، برف)

آب‌زیرکاه-حیله گر-فتنه انگیز-دو رو

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

تور خوردن-برخورد کردن-به پست کسی خوردن

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

زندگی-مال-وسایل کار و خانه

ازرق-چشم زاغ

دالبُر-بریده چون دال-منحنی وار بریدن
حق شناس-سپاس گزار

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن
پادرمیانی کردن-میانجی گری کردن

دو لبه-دارای لب کلفت

ترک بیلمز-آدم نادان

الیسون و ولیسون-وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند
چشم روشنی-چیزی که برای خوشامدگویی برای کسی می برند

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

 

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

چاره-درمان

از بن دندان-از ته دل-با میل و رغبت
انگشت بر حرف نهادن-ایراد گرفتن-نکته‌گیری کردن-اعتراض کردن
دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن
تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

 

خنک کردن-سرد کردن

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

تند تیز-شتابان-خشمناک-ستیزه جو

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

زیر دریایی-کشتی جنگی که می تواند در زیر آب حرکت کند

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

حال و بار-وضع زندگی

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

خداحافظی کردن-به درود گفتن

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی

دبه ی کسی را روغن کردن-با دادن پول و هدیه کسی را راضی کردن
پیزر به پالان کسی گذاشتن-با دروغ و چاپلوسی کسی را فریفتن-هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن

انسان-آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

دود دادن سبیل کسی-ادب کردن-تنبیه کردن-شکست دادن

 

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)

ازدست‌رفته-عاشق

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)
از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن
ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

چاسان فاسان-آرایش-بزک

 

دزدکی-پنهانی-یواشکی-مخفیانه

بفهمی نفهمی-مختصر-کم-نامحسوس-تااندازه ای

خرده کاری-کار جزیی

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

پَخ دار-چیزی که تیزی لبه های آن گرفته شده باشد

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

خوش غیرتی-زیاده غیرت نشان دادن-به طنز یعنی بی غیرتی کردن
دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی

بستن-یخ ردن-منجمد شدن-منعقد شدن-سفت شدن-ریختن بیش از اندازه-هدف قرار دادن

ادا اطوار(پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه)

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

 

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی
خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

دلسوز-غمخوار

ذِله آوردن-به ستوه آوردن-خسته و عاجز کردن

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

آفتابی شدن-پیدا و آشکار شدن-بیرون زدن آب قنات

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند
بال بال زدن-بی قراری کردن-دل واپس بودن
باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن
پُر توپ-خشمگین

دستشویی-توالت-مستراح

 

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن
حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

خوش رقصی کردن-چاپلوسی کردن-خود شیرینی کردن
دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان
چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن
 

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

پر و پا داشتن-پایه و اساس داشتن

چپری آمدن-زود آمدن

جگری-به رنگ جگر

جزوه کش-کسی که در مجالس ترحیم جزوه های قرآن را پخش می کند

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

خجالت زده شدن-شرمسار شدن-شرمنده شدن

 

 

دست کم-حداقل

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن
دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

چوچوله باز-زنباره-دوست دار زنان بدکاره

 

آفتابی کردن(پدیدار کردن)
پا به پا شدن-تردید داشتن

 

جا افتادن-سر جای خود آمدن

به درک- به جهنم
تک روی-عمل بدون توجه به جمع

ته و توی چیزی را در آوردن-درباره ی چیزی تحقیق کردن

 

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

در تاریکی روشنایی را پاییدن-به طور نهانی مراقب کسی یا چیزی بودن

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

به چپ چپ-فرمان نظامی برای گردش به چپ

دورادور-اطراف-پیرامون-گرداگرد

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

پا واکردن-به راه افتادن بچه

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

 

بادکنک-کیسه ی نازک لاستیکی که آن را باد کنند و برای بازی به کودکان می دهند

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

زنیکه-زنکه

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

حرف کسی را با شکر بریدن-انتقاد مودبانه از کسی که سخن آدم را قطع می کند

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

 

آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن
دوره-مهمانی-زمانه

 
پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

چهل منار-تخت جمشید

 

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه
آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

الواتی کردن(عیاشی و هرزگی کردن)

حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی

با معرفت-لوطی و جوانمرد-دارای قوه ی تشخیص خوب از بد

خَرخَری کردن-حرکات ابلهانه از خود درآوردن-خل بازی درآوردن

بقچه بندی-ران چاق

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

خواربار-ارزاق-خوراک

چنگ انداختن-چنگ زدن

پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن

پول مول-پول

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

چَرچَر-اسباب عیش و عشرت

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

تپه گذاشتن-بول کردن
دست زدن-لمس کردن

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

 
آب و خاک(میهن، دیار)

دست آمدن-به دست آمدن-پیدا شدن-حاصل شدن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)

ریق افتادن-ریغ افتادن

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

حرف پوچ-سخن بی معنی

چشم دریده-خیره-درآمده
جنب و جوش-فعالیت-کوشش و تقلا

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

چلو چو انداز-شایعه پخش کن

بازجویی کردن-تحقیق و بررسی کردن
آب نخوردن چشم(امید نداشتن)
آدم عوضی(کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست، بدطینت)

 

اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

رها کردن به امید خدا-دست کشیدن و به جریان روزگار واگذار کردن

دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند

زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

تحت اللفظی-کلمه به کلمه

راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن
تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی